ಅದು ಸುಮಾರು 1976-77. ದೇಶದಲ್ಲಿ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಕಾಲವಿತ್ತು. ಇದೇ ವೇಳೆ ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪುರಾತತ್ವ ವಿಭಾಗದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ತಂಡವೊಂದು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ತೆರಳಿದೆ. ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಅನ್ವೇಷಿಸಲು ಇದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಪ್ರವಾಸವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಕೇರಳದ ಕೋಯಿಕ್ಕೋಡ್‌ನಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ 24 ವರ್ಷದ ಮುಸ್ಲಿಂ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯೂ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ, ಅವರು ಹಿಂದೂ ನಂಬಿಕೆಯ ಸಂಕೇತವಾದ ರಾಮನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ದೇವಾಲಯದ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಉದ್ದೇಶಿಸಿದ್ದರು.
ಕರಿಂಗಮಣ್ಣು ಕುಜಿಯಿಲ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ (ಕೆ.ಕೆ. ಮುಹಮ್ಮದ್) ನೋಡಲು ಕುಳ್ಳಗಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ 80 ಮತ್ತು 90 ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಅವರು ರಾಮಲಲ್ಲಾಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಅಂತಹ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸತ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಪುರಾವೆಗಳ ಸಾಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ರಾಶಿ ಹಾಕಿದರು.
ರಾಮಜನ್ಮಭೂಮಿ ದೇವಾಲಯದ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವುದು ಕೆಕೆ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಅವರ ಹೋರಾಟಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆಯಿಲ್ಲ. ದೇಶದಲ್ಲಿ ಬಿಜೆಪಿ ಸರ್ಕಾರ ಇಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಈ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರು ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ನೌಕರನಾಗಿದ್ದರು. ಇದರ ಹೊರತಾಗಿ, ಅವರು ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಗಿದ್ದು, ತಮ್ಮದೇ ಧರ್ಮದ ಮೂಲಭೂತವಾದಿಗಳಿಂದ ನಿಂದನೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅವರು ಎದೆಗುಂದಲಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾದ್ರೆ ಕೆ.ಕೆ.ಮಹಮ್ಮದ್ ಅವರನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ರಾಮಮಂದಿರಕ್ಕಾಗಿ ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ಏಕೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೀರಿ? ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರಿಸಿದ್ದ ಅವರು ಏನು ಮಾಡಿದರೂ ದೇಶದ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಅತ್ಯಂತ ದೃಢವಾಗಿ ಉತ್ತರಿಸಿದರು.
ರಾಮಜನ್ಮಭೂಮಿಗೆ ಅನ್ವೇಷಣೆ ಪ್ರವಾಸ
ಕೆ.ಕೆ.ಮಹಮ್ಮದ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ಜೀವನ ಪಯಣವನ್ನು ಮಲಯಾಳಂನಲ್ಲಿ ಪುಸ್ತಕ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಇವರ ಹಿಂದಿ ಭಾಷಾಂತರ ‘ನಾನು ಭಾರತೀಯ’. ಈ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಅವರು ರಾಮಜನ್ಮಭೂಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹುಡುಕಾಟದ ಪ್ರಯಾಣದ ಬಗ್ಗೆ ಬಹಳ ವಿವರವಾಗಿ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. 1990ರಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ರಾಮಜನ್ಮಭೂಮಿಯ ಮಾಲೀಕತ್ವದ ಹಕ್ಕುಗಳ ಕುರಿತ ಚರ್ಚೆ ಇಡೀ ದೇಶದಲ್ಲಿ ವೇಗ ಪಡೆಯುತ್ತಿರುವಾಗ, ನಾನು 1976-77ರ ನನ್ನ ಕಾಲೇಜು ದಿನಗಳನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಅವರು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಅದು ನನ್ನನ್ನು ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕಾಗಿ ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದ ದಿನಗಳಾಗಿತ್ತು.
ಪ್ರೊ. ಬೀಬಿ ಲಾಲ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಉತ್ಖನನ ನಡೆಸಿದ ಪುರಾತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ತಂಡದಲ್ಲಿ ದೆಹಲಿ ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಆರ್ಕಿಯಾಲಜಿಯ 12 ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಲ್ಲಿ ನಾನು ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೆ. ಆ ಕಾಲದ ಉತ್ಖನನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ದೇವಾಲಯದ ಕಂಬಗಳ ಕೆಳಗೆ ಇಟ್ಟಿಗೆಗಳಿಂದ ಮಾಡಿದ ಆಧಾರವನ್ನು ನಾವು ಕಂಡುಕೊಂಡಿದ್ದೇವೆ. ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಯಾವುದೇ ಸರ್ಕಾರವು ಅದನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅಗೆಯುವ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಏಕೆ ಅನುಭವಿಸಲಿಲ್ಲ? ಎಂದು ನನಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗುತ್ತಿತ್ತು.
ನಾನು ಉತ್ಖನನಕ್ಕಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಗೆ ತಲುಪಿದಾಗ, ಬಾಬರಿ ಮಸೀದಿಯ ಗೋಡೆಗಳಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದ ಕಂಬಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸಿದವು. ದೇವಾಲಯದ ಆ ಕಂಬಗಳನ್ನು ಕಪ್ಪು ಬಸಾಲ್ಟ್ ಕಲ್ಲುಗಳಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸ್ತಂಭದ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ, 11 ಮತ್ತು 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಪೂರ್ಣ ಕಲಶಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸುತ್ತವೆ. ದೇವಾಲಯದ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ, ಪೂರ್ಣ ಕಲಶವನ್ನು ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಯ ಎಂಟು ಸಂಕೇತಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.
1976 ರಲ್ಲಿ, ರಾಮ ಜನ್ಮಭೂಮಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ತನಿಖೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿದ ಪುರಾತತ್ವ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣಾ ವಿಭಾಗದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು. ಈ ವೇಳೆ ಬೀಬಿ ಲಾಲ್ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ರಾಮ ಇದ್ದಾನೆ ಎಂಬ ಹೇಳಿಕೆ ನೀಡಿ ಸಂಚಲನ ಮೂಡಿಸಿದ್ದರು. ಈ ಹೇಳಿಕೆಯ ನಂತರ ಅವರು ಇಲಾಖಾ ಕ್ರಮವನ್ನೂ ಎದುರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಆದರೆ ಕೆ.ಕೆ.ಮಹಮ್ಮದ್ ಅವರ ಹೇಳಿಕೆಗೆ ಬದ್ಧರಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದು, ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವುದಕ್ಕಿಂತ ಸಾಯುವುದೇ ಮೇಲು ಎಂದಿದ್ದಾರೆ.
ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಉತ್ಖನನದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟು 137 ಕಾರ್ಮಿಕರು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು, ಅದರಲ್ಲಿ 52 ಮುಸ್ಲಿಮರು ಎಂದು ಮುಹಮ್ಮದ್ ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಸೂರಜ್‌ಭಾನ್ ಮಂಡಲ್, ಸುಪ್ರಿಯಾ ವರ್ಮಾ, ಜಯಾ ಮೆನನ್ ಮುಂತಾದವರು ಬಾಬರಿ ಮಸೀದಿ ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಿತಿಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳಲ್ಲದೆ, ಅಲಹಾಬಾದ್ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಕೂಡ ಸಂಪೂರ್ಣ ಉತ್ಖನನದ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ದೇವಾಲಯದ ಪರವಾಗಿ ಅಲಹಾಬಾದ್ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ನೀಡಿದ ತೀರ್ಪನ್ನು ಎಡಪಂಥೀಯ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಿದ್ಧರಿಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಕೆಕೆ ಅತ್ಯಂತ ಆಶ್ಚರ್ಯಚಕಿತರಾದರು.
ಮುಹಮ್ಮದ್ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವನ್ನೂ ನೀಡುತ್ತಾನೆ, ಇದು ತುಂಬಾ ಆಶ್ಚರ್ಯಕರವಾಗಿದೆ. ಉತ್ಖನನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸೇರ್ಪಡೆಗೊಂಡ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಬಾಬರಿ ಮಸೀದಿ ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಿತಿಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ನಿಷ್ಪಕ್ಷಪಾತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಇವರಲ್ಲಿ 3-4 ಮಂದಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಪುರಾತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ತಾಂತ್ರಿಕ ಅಂಶಗಳು ತಿಳಿದಿದ್ದವು. ಅನೇಕರು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಹೋಗಿರಲಿಲ್ಲ. ದೊಡ್ಡ ವಿಷಯವೆಂದರೆ ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಎಂದಿಗೂ ಪರಿಹರಿಸಬೇಕೆಂದು ಈ ಜನರು ಬಯಸಲಿಲ್ಲ. ಬಹುಶಃ ಅವರು ಭಾರತದ ಹಿಂದೂಗಳು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರು ಪರಸ್ಪರ ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ.
ನಾನು ನನ್ನ ಸ್ವಂತ ಅಧಿಕಾರಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಮಾಡಬೇಕಾದಾಗ ಡಾ. ಐರಾವತಂ ಮಹಾದೇವನ್, ನೆಹರು-ಯುಗದ IAS ಅಧಿಕಾರಿ, ನಾಣ್ಯಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ, ಶಾಸನಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ (ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಎರಡೂ) ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ತಮಿಳು ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಪರಿಣಿತರಾಗಿದ್ದರು, ಜೊತೆಗೆ ಹರಪ್ಪನ್ ಮುದ್ರೆಗಳ ಮೇಲಿನ ಕೆಲಸಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಂಪಾದಕರಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾಗಿದ್ದರು. ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ದಿನಮಣಿ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಸಂಪಾದಕರಾಗಿದ್ದರು. 1990ರ ವರೆಗೆ ಸಂಘದ ಜೊತೆಗಿದ್ದ ಅವರು ಈಗ ಅದರ ವಿಶ್ವ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ದೂರ ಸರಿದಿದ್ದರು. ಅವರು ತಾತ್ವಿಕವಾಗಿ, ಆಧುನಿಕ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಐತಿಹಾಸಿಕ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಲು ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದ್ದರು.
ಡಿಸೆಂಬರ್ 4, 1990 ರಂದು ಚೆನ್ನೈನಲ್ಲಿ ಉಪನ್ಯಾಸದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಡಾ.ಮಹಾದೇವನ್ ಅವರು ಪ್ರೊ. ಬೀಬಿ ಲಾಲ್ ಅವರ ವರದಿಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ದೇವಾಲಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸುವ ಎಡಪಂಥೀಯ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಬೀಬಿ ಲಾಲ್ ಅವರ ವರದಿಯನ್ನು ನೋಡಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಲಾಲ್ ತಮ್ಮ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ದಾಖಲೆಯ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದ್ದರು. ನಂತರ ಅವರು ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ರೆಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಈ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆದಿದ್ದು ಇದರಲ್ಲಿ, ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಮಸೀದಿಯ ಕೆಳಗೆ ದೇವಾಲಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಇನ್ನೂ ಅನುಮಾನಿಸಿದರೆ, ಅಂತಹ ಅನುಮಾನಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಉತ್ಖನನದಿಂದ ಹೊರಹಾಕಬಹುದು.
ಡಾ.ಮಹದೇವನ್ ಅವರ ಹೇಳಿಕೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಲೇಖನವನ್ನು ಓದಿದ ನಂತರ ಕೆ.ಕೆ.ಮಹಮ್ಮದ್ ತನ್ನನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಆಗ ಅವರು ಮದ್ರಾಸಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಮುಹಮ್ಮದ್ ಅವರು ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಉತ್ಖನನ ನಡೆಸಿದ ಬೀಬಿ ಲಾಲ್ ತಂಡದ ಭಾಗವಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ವಿವಾದಿತ ಬಾಬರಿ ರಚನೆಯ ಕೆಳಗಿರುವ ಕಂಬದ ರಚನೆಯ ಆವಿಷ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅವರು ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದ್ದರು, ಇದನ್ನು ಬೀಬಿ ಲಾಲ್ ತಮ್ಮ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ. KK ಮುಹಮ್ಮದ್ ಅವರು ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ರೆಸ್‌ಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ‘ಬಾಬ್ರಿ’ ರಚನೆಯ ಕೆಳಗೆ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಅಲ್ಲದ ಹಿಂದೂ ರಚನೆಯ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಪುರಾವೆಗಳಿವೆ ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಕೆ.ಕೆ.ಮುಹಮ್ಮದ್ ಅವರ ಈ ಲೇಖನ ಪ್ರಕಟವಾದ ಕೂಡಲೇ ಅಲ್ಲೋಲಕಲ್ಲೋಲ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಿತ್ತು.
ಸಮಾಜ ವಿಜ್ಞಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಮೇಲೆ ನಿಯಂತ್ರಣ ಹೊಂದಿದ್ದ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ ಇತಿಹಾಸಕಾರರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖರಾದ ಇರ್ಫಾನ್ ಹಬೀಬ್ ಕೋಪಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಬೇರೇನೂ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಪತ್ರ ಪ್ರಕಟವಾದ ಕೂಡಲೇ, ಚೆನ್ನೈನ ಸಿಲ್ಕ್ ರೋಡ್‌ನಲ್ಲಿ ಯುನೆಸ್ಕೋ ಪ್ರಾಯೋಜಿತ ಸೆಮಿನಾರ್‌ನಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಇಲಾಖೆಯ ಜಂಟಿ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಆರ್‌ಸಿ ತ್ರಿಪಾಠಿ ಅವರ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಎಎಸ್‌ಐ ಮಹಾನಿರ್ದೇಶಕ ಎಂಸಿ ಜೋಶಿ ಅವರು ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಅವರನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ಸರ್ಕಾರಿ ನೌಕರನಾಗಿ ಪೂರ್ವಾನುಮತಿ ಇಲ್ಲದೇ ಈ ರೀತಿ ಬಹಿರಂಗ ಹೇಳಿಕೆ ನೀಡುವುದು ಹೇಗೆ ಎಂದು ಡಾ.ಜೋಶಿ ಮಹಮ್ಮದ್ ಅವರನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ತನಿಖೆ ನಡೆಸಿ ಅಮಾನತು ಮಾಡುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ ಎಂದು ಎಚ್ಚರಿಕೆ ನೀಡಿದರು.
ಕೆ.ಕೆ.ಮಹಮ್ಮದ್ ಶಾಂತವಾಗಿ ಗೀತೆಯ ಶ್ಲೋಕದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರವನ್ನು ನೀಡಿದರು – ಲೋಕಸಮಗ್ರಮೇವಾಪಿ ಸಂಪಸ್ಯಂ ಕರ್ತುಮರ್ಹಸಿ (ಮನುಕುಲದ ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕಾಗಿ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ತನ್ನ ಕರ್ತವ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಬೇಕು.) – ಸ್ವಧರ್ಮೇ ನಿಧನಂ ಶ್ರೇಯಃ ಪರಧರ್ಮೋ ಭಾಷಾತಃ (ಭಯಾನಕ ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ) ಇನ್ನೊಬ್ಬರ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಬದುಕುವುದಕ್ಕಿಂತ ಸ್ವಂತ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸಾಯುವುದು ಮೇಲು. ಅದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಪ್ರಕರಣವು ಅಮಾನತಿನಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷೆಯಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಗೋವಾಕ್ಕೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು.
ರಾಮಮಂದಿರದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸತ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಕೆ.ಕೆ.ಮಹಮ್ಮದ್ ನಂತರ ಅನೇಕ ಮಹತ್ತರವಾದ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಚಂಬಲ್ ಕಂದರಗಳಲ್ಲಿರುವ ಬಟೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ ಮಾಡುವುದು ಅವರ ದಿಟ್ಟ ಧ್ಯೇಯವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಅವರು ಡಕಾಯಿತರೊಂದಿಗೆ ಸಂವಹನವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಇಡೀ ಜೀವನವನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಉಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಕಳೆದರು. ಫತೇಪುರ್ ಸಿಕ್ರಿಯಲ್ಲಿನ ಅಕ್ಬರ್‌ನ ಇಬಾದತ್ ಖಾನಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಆವಿಷ್ಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದರು.
2012 ರಲ್ಲಿ ನಿವೃತ್ತಿಯ ನಂತರ ಅವರಿಗೆ 2019ರಲ್ಲಿ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಲಾಯಿತು. ಅವರಿಗೆ ಈಗ 71 ವರ್ಷ, ಆದರೆ ನಾಡಿನ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಉಳಿಸುವ ಅವರ ಉತ್ಸಾಹ ಇನ್ನೂ ನಿಂತಿಲ್ಲ. ಅವರ ಬಕೆಟ್ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಐತಿಹಾಸಿಕ ದೇವಾಲಯಗಳ ಹೊರತಾಗಿ, ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಹತಾಶ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಿದೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗಷ್ಟೇ ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಶನಗಳನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ನೋವನ್ನೂ ತೋಡಿಕೊಂಡಿರುವ ಅವರು, ಈ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಸಾಕಷ್ಟು ನಿರೀಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದು, ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಕಾಯಬೇಕಿದೆ.
